GündemÖzel Haberler

MESLEK ALAYLI TEPSİLER KALAYLI

Ramazan Bayramının gözde tatlıları için kalay bekleyen Bakır Tepsiler Balıkesir’de kalaylanıyor.

İstanbul, Ankara ve çeşitli illerden bakır kapları olanlar Balıkesir’e uğramadan geçmiyor. Ramazan Bayramı için hazırlanan baklava tepsileri Balıkesir’in tek kalaycısı Hasan Örence tarafından kalaylanıyor. Tükenmeye yüz tutan meslekler arasındaki kalaycılık geçmişteki önemi ile adından hala söz ettiriyor.

Bakır kaplar tarihteki önemini yitirmeyecek ancak 2-3 sene ara ile kalaylamaya ihtiyaç duyan bakır kapları kalaylayacak ustalar zaman içinde kalmayacak. Çırak yok. Mesleği bilenlerse son demde… Zor ve meşakkatli görünen mesleğin hala yaşayan değerleri var. Kimi mesleği tanımak kimi ise bakır kaplarını kalaylatmak için Balıkesir’in tek kalaycısının kapısını çalıyor. Ayrıntılar sayfa 3’te Özel Haber: Semra Aman Akyürek

ATEŞTEN GÖMLEĞİ GİYEN
BALIKESİR’İN KALAYCISI

“Türkiye’nin mutfak kültürünün gelişmiş olduğu şehirlerde bakırcılıkta gelişmiş. Gaziantep, Adıyaman, Balıkesir vb… illerde sayıları nadir olan kalaycılarsa tükenmek üzere. Balıkesir’de Bakırcılar Çarşısında ise günümüzde bakırcılardan kalan tek kalaycı var oda Hasan Örence. Bakır çarşısında günümüz fabrikasyon ürünleri daha fazla. Alüminyum vb… satışları var. Balıkesir’de kalaycı 2 kişi var. Biri ben Hasan Örence diğer yerde amcamızın diyen Örence kalaycılığı aslen yapan benim ama benden sonrası maalesef olmayacak sözleri ile çırak olmadığını ve para kazancının yeterli ölçüde sağlanamamasından dolayı mesleğin gençler tarafından talep görmediğini ifade etti.

BAKIR KAPLAR KALAYLANIYOR

Örence,” Dükkânın kapısını fotoğraf yarışmacıları, mesleği görmek ve tanımak için gelen öğrenci kesimi çalıyor. Geçmişten buyana Balıkesir’in köklü ailelerinin bakır kaplarını günümüzde hala kalaylıyorum. Kapları çalışanları ile gönderiyorlar. Birde her ilde artık yok ve Başka illerden gelenler çok oluyor ve bu yaz dönemine doğru bayramlarda gelirken kaplarını da yanlarında getiriyorlar. Biz kalaylıyoruz. Yaşadığımız müddetçe devam ancak bizden sonrası yok” diyor.

Hasan Örence sorduğumuz “sizden sonra aileniz yada başkası bu mesleği kim yapar? “sorumuza “Benden sonrası yok” yanıtını veriyor.

EMEK ÇOK PARA YOK!

Günümüzde fabrikasyon ürünlerin artması ve gelişen teknolojiye direnen bir meslekte Bakırcılık ve kalaycılık mesleği. Yapımı meşakkatli ancak değerini yitirmeyen önemli bir meslek. Günümüzde sayılı ustaların elinde. Çırak yetişmiyor ve böyle olunca da mesleğin ustaları gidince meslekte elden gitmiş olacak.

 

NIŞADIR’LA GELEN GÜZELLİK

“İlaçlama ile kumda el yardımı ile temizlenen bakır kaplar, ateşin üzerine gelmeden önce pekçok işlemden geçiyor. Kestirme denilen bir ilaçlama ile yağlama yapılıyor. Kalayı tutmasını sağlayacak nışadır atılıyor. Ateşin üzerine getirilerek ısıtma işlemi gerçekleştiriliyor. Tav’a geldiği üzerindeki dumanın yoğunlaşmasından anlaşılıyor. Bakır kap adeta ‘kalaya hazırım’ diyor.

1960’lara kadar her kent ve kasabanın hemen hemen her semtinde, pazar yerlerine yakın sokaklarda bir kalaycı dükkânı bulunurmuş. Kalaycı dükkânları genellikle bakırcıların yanı başında ya da bizatihi bakırcı dükkânının içinde ayrı bir bölümde yer alırmış1950’li yıllarda ve 1960’ların başında bu dükkânların çoğu Balıkesir’de bir bir kapılarını kapatmaya başlamış. Nişadır: Amonyak tuzu olarak bilinen amonyum klorür bileşiği. Metalin yüzeyinde hasıl olmuş oksit tabakasını kaldırdığından metal, lehime müsait hale geliyor görüntüsü Beyaz toz halinde. Kayal yapılırken birde Kalaycı pamuğu kullanılıyor Steril pamuktan farklı olarak avuç içerisinde kolay hareket ettirilebilen bir pamuk kullanılıyor. Ve ateşe uzanan Kıskaç ile Kalay yapılacak nesnenin tutulduğu bir çeşit maşa yardımı ile baklava tepsileri, cezve, tencere kap kaçak tutuluyor.

BALIKESİR’DE KALAYCILIK

“Kalaycılık; Bakırların ortaya çıkması ile birlikte kalay ihtiyacı ile doğmuş bir meslek. Bakır kaplar kullandıkça zaman içinde oksitlenerek yeşilimsi izler bırakıp bir tabaka oluşturuyor. Bu tabaka zehirlenmeye yol açacağından bakır kaplar en az 2 sene ara ile kalaycıya götürülüyor. Bakır ısıtılıp nişadır tozuyla silindikten sonra kurşun gibi yumuşak metallarla kaplanması işlemi ile kalaylanmış oluyor.”

BALIKESİR’DE Kİ SON KALAYCI

Geçmişte bakır araç gereçlerin satıldığı mağazaların bir bölümünde ya da yan sokağında kalaycı dükkânlarına çok sık rastlanırken, günümüzde bu ihtimal oldukça düşük. Balıkesir’de 2018 yılı itibarı ile sadece 2 kalaycı dükkanı bulunuyor. Zor koşullara karşı direnen kalaycılar babadan kalan mesleği para kazanmaktan ziyade sırf yaşaması için yapıyor. Günümüzde kazancı oldukça düşük.

KALAYCILIK MESLEĞİ NE DURUMDA ?

Kalay ustası, 1960 ve öncesine nazaran yok denecek kadar az. Altmışlı yıllara kadar cadde, sokak, pazar yerinde karşılaşılan kalaycı dükkânları günümüzde 81 il içinde en fazla 20 şehirde tektük bulunuyor. Ülkemizde sanayinin gelişmesi ve bakırın maliyetinin yüksek olmasının da etkisiyle kullanımı git gide azalmış. Bakır kullanımının azalmasıyla kalaycılık mesleği de popülerliğini yitirenler arasında. Tıpkı Keçecilik, Terzilik, arzuhalcilik, vb…

KARA TREN GİDİNCE KÖMÜR’DE GİTTİ…

Köklü bir geçmişe sahip olan mesleği icra eden Balıkesir’in sayılı isimlerinden biri Hasan Örence babadan kalan mesleği sürdürmeye çalışıyor. Eskiden kömür kullanılırdı diyen Örence Kara tren gidince kömürde gitti yerine tüp geldi diyor. Artık kömür ve körük yerine, tüp ile kalay yapan Usta Örence; “kalaycılığın Türk kültürünün bir parçası olduğunu ve artık usta yetiştiremeyen bu meslekte herhangi bir değişimin yaşanmayacağını düşünüyor. Çırak zaten yok. Ben 10 yaşında başladım babamın dükkanına gelmeye ve burada herşeyi öğrendim. Ancak benden sonrası yok. Bu işi bilende kalmadı.

BECERİ İLE GELEN KÜLTÜR PARÇASI

Kalaycılığın Türk kültürünün bir parçası olduğu pekçok kaynaklarda belirtiliyor. Eski Türkler, bütün ihtiyaçlarını el becerileri ile karşılayarak hayatlarını devam ettirmekteymiş .Kalaycılık da bu becerilerden biriymiş. Türkler aşlarını kalaylı kaplarda pişirmeye özen gösterirler, yoğurtlarını kalaylı kaplarda mayalayıp, düğün yemeklerini kalaylı leğenlerde ve kazanlarda pişirmişlermiş.

KALAYCILIĞIN DÜNÜ VE BUGÜNÜ

Çok eskiden Kalaycılar loncalar halinde örgütlenirmiş. Bu loncalar, her parçanın yaratıcısını belirlemek amacıyla ayar damgasının kullanımını düzenlerlermiş. Loncaların ortadan kalkmasıyla beraber kalaycılık örgütlü bir meslek olmaktan çıkarak usta-çırak ilişkisiyle gelişip öğrenilen bir meslek olmuş. Ancak görüştüğümüz usta, ihtiyaçların değişmesiyle beraber ve porselen vb ürünlerle birlikte azalan bakır kullanımının gün geçtikçe azaldığını belirterek aynı zamanda çırak bulmakta sıkıntı olduğunu ve işi öğrenmek için çabalayan alın teri dökecek genç neslinde kalmadığını ifade ediyor. Öyle ki bu meslek artık para etmiyor diyerek kazancın yok denecek kadar zor olduğunu belirtiyor.

MESLEĞİN ÖZELLİKLERi

Kalaycılık 3 temel üzerine kurulu. Bunlar: Tavlama, temizleme ve kalaylama işlemi.

Tavlamak: Kalaylanacak kaplarda aranan en önemli özellik karıncalanmadan oluşan berelerin, çürümelerin olmaması, kaplar ne kadar temiz olursa o kadar kolay ve temiz işçilik çıkarmaktadır. Daha önce kalaylanmış malzemeler körük ve kömür yardımıyla yakılarak orta sıcaklıkla üzerindeki yağ ve zamanla kullanmadan oluşan atıkların yakılmasına kalaycılık dilinde “Tavlama” denilir. Hiç kalaylanmayan kaplara kızıl kap denir ve bunlar tavlanmazlar.

Temizleme: Tavlanan materyaller tuz ruhu ile sıvanarak kalaylanacak olan kısımlar kumlarla el yardımı ile güzelce silinir. Kalaylanacak zemin kalay almasını engelleyecek tüm dış etkenlerden arındırılır. Ezik büzük olan yerler ise çekiç, tokmak gibi özel aletlerle düzeltilir.

Kalaylama: Kalaylama ise yine körükte( günümüzde tüp ateşinde) ısı ile tavına getirilen kapların sıcaklıktan dolayı çubuk halinde bulunan kalayın sürülmesi ile kolay şekilde kaygan hale gelmesidir. Kalayın kalaycı pamuğu ve nişadır yardımı ile zemine düzenli şekilde dağıtılması işlemine kalaylama denir. Bugünkü anlayacağımız anlamda kalay bir nevi kaplama malzemesidir.Semra Aman Akyürek’in özel haberi

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu